7 tot en met 14 juli ben ik samen met Sander naar de Dalyan-delta in Turkije afgereisd, een gebied bijzonder rijk aan reptielen en amfibieën door de bijzondere ligging en de vele verschillende habitats die in de directe omgeving gevonden kunnen worden. De plaats Dalyan ligt aan de gelijknamende rivier die vanaf meer Köycegiz naar zee stroomt. Voor deze in zee uitkomt mond deze eerst uit in een gigantische delta vol met metershoog riet. Het Iztuzu strand scheidt deze delta van de zee. Op dit strand broeden twee bijzondere reptielen: de dikkopschildpad (Caretta caretta) en de nijlweekschildpad (Trionyx triunguis), de eerste komt vanuit zee en de laatste komt vanuit de delta hier het strand op om eieren te leggen. Deze dieren waren ook meteen het hoofddoel van deze vakantie.

We wisten dat het moeilijk ging worden om in hartje zomer reptielen en amfibieën te gaan spotten in Turkije. Veel verwachtingen hadden we dus niet dan kon het alleen maar mee vallen, desalniettemin wilden we zoveel mogelijk natuur zien en dat resulteerde in een programma van 05:00 uur op staan, wandelen, ontbijten in de natuur, wandelen, lunchen in de natuur en wandelen. 20:00 thuiskomen, eten in het hotel en weer op pad met de zaklampen. Niet altijd even makkelijk met temperaturen van rond de 35-40 graden Celsius. Erg intensief dus maar de moeite zeer zeker waard, hier een verslag.

Dalyan en omgeving
Het plaatsje Dalyan is gesitueerd aan de oostelijke kant van de gelijknamige rivier die vanaf meer Köycegiz meandert richting de delta en uiteindelijk de Middelandse-zee. Vanuit het dorp heb je een prachtig uitzicht op de Lykische rotsgraven, uitgehakt in de rotswanden.

Ons hotel lag net buiten het dorpje en hier namen we ook de eerste reptielen waar na een dag vol vertraagde vluchten, Turkse huisgekko's (Hemidactylus turcicus) bewoonden zo'n beetje elke lamp die er te vinden was.

De volgende ochtend besloten we vroeg eruit te gaan om de weekschildpadden te bekijken, we wisten dat er excursies waren om 06:00 waarbij de dieren gevoerd werden, wij besloten naar de plek te gaan waar dat gebeurd. Onderweg zagen we langs het pad in Noord-Dalyan veel zonnende reuzensmaragdhagedissen (Lacerta trilineata) en Anatolische muurhagedissen (Anatololacerta oertzeni) zonnend op boomstammen en op bergen plantaardig afval.

Aan de overkant van de voederplek aangekomen zagen we al twee boten liggen en veel gespartel in het water. Alleen nu moesten we nog aan de andere kant van de rivier komen, ik speelde een beetje dom en vroeg aan een Turkse man of hij wist waar we de schildpadden konden zien. Hij vertelde dat dat aan de overkant was en dat we zijn waterfiets mochten lenen. Dat was dat en onderweg waren we. De Nijlweekschildpadden (Trionyx triunguis) lieten zich prachtig bekijken terwijl ze zich te goed deden aan het voer.
Het is erg jammer om de dieren te zien op deze manier, uitgebuit door het toerisme. Ook is dit voeren absoluut niet goed voor de dieren, het bevordert concurrentie tussen de dieren (te zien aan de witte littekens van bijtwonden) en beschadigt ook hun ingewanden. Tevens zorgt het ervoor dat de dieren niet meer op hun natuurlijke manier foerageren en voor voedsel vertrouwen op de mens. Hoe dan ook, fantastisch om deze reusachtige schildpadden te zien, het is een leuke gedachte dat je dit dier aan het bekijken bent in Turkije terwijl het een Afrikaanse schildpaddensoort is.

Terug met de waterfiets aan de bewoonde kant van de rivier bleek de Turkse man, Yaman genaamd, ook een groot natuurliefhebber. Yaman was erg enthousiast ons te ontmoeten en we mochten zijn kajaks lenen om 's morgens vroeg over de rivier te peddelen. De volgende morgen dus weer vroeg op voor dag en dauw en peddelden we richting de natuurlijk heetwater/zwavelbronnen. We peddelden een zijarm van de Dalyan-rivier in en dan kom je uit bij een tweetal kleine poelen waar zwavel en warm water omhoog borrelen. In deze zijarm overwinteren de schildpadden ook omdat het water hier altijd lekker warm is.

In deze zijarm overwinteren de Nijlweekschildpadden ook omdat het water hier altijd lekker warm is. Andere dieren die bij deze warmwaterbronnen te vinden zijn, zijn beekschildpadden (Mauremys rivulata), dobbelsteenslangen (Natrix tessellata) en Egeïsche meerkikkers (Pelophylax bedriagei), reuzensmaragdhagedissen (Lacerta trilineata) en hardoens (Laudakia stellio). Het is een fantastische plek. 's Morgens vroeg de zon zien opkomen, languit liggend in het warme water, helemaal alleen, redbulletje in de ene en sigaretje in de andere hand de dobbelsteenslangen zien jagen in het water en de slangenarenden boven je hoofd zien cirkelen. Dat is pas wakker worden! Het spreekt voor zich dat we dit meerdere keren deze week ondernomen hebben, daarna was vaste prik ontbijten op Yamans vlonder aan de rivier in de schaduw en praten over de natuur in Dalyan. Laat in de namiddag kon ik na een excursie met Yaman in een boomgaard nog slangenoogskink (Ablepharus kitaibelii) vinden.

's Avonds konden we elke avond wel amfibieën vinden die op pad waren op straat, zoals boomkikkers (Hyla orientalis), groene padden (Epidalea variabilis) en gewone pad (Bufo bufo).  in een klein modderpoeltje op een gravelweggetje in het dorp zaten meerdere boomkikkers (Hyla orientalis). De paartijd is over dus ik denk dat ze in het water zaten om vochtvoorraden aan te vullen die overdag verloren waren gegaan, precies zoals dat bekend is van groene padden.

Kaunos en omgeving
De oude ruïnestad Kaunos was een oude havenstad van de Lykiërs, een volk dat hier lang geleden leefde. De stad is al 2000 jaar geleden verlaten door de mens en de natuur heeft bezit genomen van de stad. Verschillende reptielen en amfibieën konden we hier vinden.
Kaunos ligt aan de westelijke kant van de rivier en ons hotel aan de oostelijke kant, pal er tegenover. Dankzij de vriendelijke Ozman en zijn roeiboot konden we elke dag een bezoek brengen aan de ruïnes en de omgeving. Het eerste reptiel dat we hier zagen was een hardoen (Laudakia stellio), een soort die in geen enkele ruïne stad ontbreekt.

Gouden skink (Trachylepis aurata) is een soort die van rotsige habitats houd en dus ook hier een goed leefgebied heeft gevonden. 2 adulte en 2 juveniele dieren hebben we kunnen vinden.

Toen we op een dag aan het einde van de middag eens besloten om de lagere delen van de stad te onderzoeken liep het los met de waarnemingen. Rond de half opgedroogde poeltjes liepen honderden meerkikkers (Pelophylax bedriagei) en boomkikkers (Hyla orientalis). Terwijl ik langs het riet liep te kijken naar de hoeveelheden boomkikkers die er te zien waren zag ik in ene een grote Anatolische toornslang (Dolichophis jugularis) kruipen. Het dier zag mij ook en schoot weg tussen het riet, ik durfde het niet aan om tussen het riet te springen met al die boomkikkers dus deze slang is helaas ontsnapt.

De wat grotere poelen zaten vol met beekschildpadden (Mauremys rivulata), die erg nieuwsgierig bleken te zijn. En op de grassige gedeeltes waren elke dag in de namiddag groepjes Moorse landschildpadden (Testudo graeca) aan het grazen, echt een schouwspel waar ik Jurassic Park gevoelens bij kreeg.

Onder een oude eikenboom was een Scheltopusik (Pseudopus apodus) op pad.

Onder stenen was niet veel te vinden, de hele dag lagen die te koken in de zon en door ze beet te pakken verbrande je al je handen. Ik denk dat stenen keren hier in het voorjaar belonender is, we hebben echter wel een huid kunnen vinden van een dwergkapuchonslang (Eirenis modestus) en van een wormhagedis (Blanus strauchi) onder stenen maar verder niks aan reptielen en amfibieën.

Candir en omgeving
Het dorpje Candir is niet ver lopen vanaf Dalyan en ook hier hebben we enkele herpetologische waarnemingen kunnen doen waaronder meerkikkers, (Pelophylax bedriagei), reuzensmaragdhagedissen (Lacerta trilineata) in grote aantallen, beekschildpadden (Mauremys rivulata), een juveniele gouden skink (Trachylepis aurata) en een subadulte ringslang (Natrix natrix).

Iztuzu strand en omgeving
Dit strand van ongeveer 4,5 kilometer lang heeft Dalyan op de kaart gezet. In 1989 stond de bouw van een gigantisch hotel geplanned op dit legstrand van zowel dikkopzeeschildpad (Caretta caretta) als groene zeeschildpad (Chelonia mydas). Door nationale en internationale protesten is dit gelukkig voorkomen en is Dalyan bekend geworden als schildpadden dorp. Nog steeds word het strand 24 uur per dag gepatrouilleerd en mogen toeristen op bepaalde stukken strand niet zitten, sowieso is het verboden om hier na 8 uur 's avonds te zijn.
Het strand is eigenlijk een zandbank en scheidt de delta grotendeels van de zee. Naast de twee genoemde zeeschildpadsoorten leggen ook de Nijlweekschildpadden hier hun eieren. De weelderige kustduinen verbergen ook nog enkele soorten reptielen zoals kameleons (Chamaeleo chamaeleon) en slangenooghagedissen (Ophisops elegans). 

Verder hebben we achter het strand in de lagunes nog dobbelsteenslangen (Natrix tesselata) zien jagen en in de heuvels ten oosten van Iztuzu nog naaktvingergekko's (Cyrtopodion kotschyi) en eieren daarvan waargenomen.

Tijdens een boottripje naar het strand konden we in de lagune achter het strand twee dikkopschildpadden (Caretta caretta) waarnemen.

Soorten
Gewone pad (Bufo bufo)
Groene pad (Epidalea variabilis)
Egeïsche meerkikker (Pelophylax bedriagei)
Boomkikker (Hyla orientalis)
Dikkopzeeschildpad (Caretta caretta)
Nijlweekschildpad (Trionyx triunguis)
Beekschildpad (Mauremys rivulata)
Moorse landschildpad (Testudo graeca)
Anatolische wormhagedis (Blanus strauchi) huid
Hardoen (Laudakia stellio)
Scheltopusik (Pseudopus apodus)
Gewone kameleon (Chamaeleo chamaeleon) dood
Naaktvingergekko (Cyrtopodion kotschyi)
Turkse huisgekko (Hemidactylus turcicus)
Anatolische muuhagedis (Anatololacerta oertzeni)
Reuzensmaragdhagedis (Lacerta trilineata)
Slangenooghagedis (Ophisops elegans)
Slangenoogskink (Ablepharus kitaibelii)
Gouden skink (Trachylepis aurata)
Anatolische toornslang (Dolichophis jugularis)
Dwergkapuchonslang (Eirenis modestus) huid
Dobbelsteenslang (Natrix tesselata)
Ringslang (Natrix natrix)

Met dank aan: Ronald Laan, Mario Schweiger en onze Turkse vrienden Ozman en Yaman.